William Blake, vakman en visionair.
Door Deniece Wildschut
Met zijn ene been stond hij stevig in de werkelijkheid en met zijn andere been… in een andere werkelijkheid. Tijdgenoten zagen hem veelal als een man die het spoor ernstig bijster was en het werk dat hij al zijn tijd en liefde schonk verkocht nauwelijks. William Blake was zijn tijd vooruit. Bovendien was hij koppig, onaangepast en spiritueel.
Een ding is zeker: hij was en is, als kunstenaar en als mens, van onschatbare waarde voor onze wereld en de manier waarop wij – hier, nu – in die wereld staan.
Contact met een andere werkelijkheid
William Blake wordt vandaag de dag gezien als een van de voornaamste Britse helden uit de romantiek, maar dat was zeker niet altijd het geval. Samen met grootheden als Wordsworth en Coleridge behoort hij tot wat ook wel de eerste generatie Romantics wordt genoemd. William Blake werd in 1757 geboren in Londen en was vier jaar oud toen een visioen hem genadeloos aan het schrikken maakte. Hij zag het gezicht van God in een ruit en de kleine Will raakte compleet over zijn toeren. Zijn vader was niet gediend van dergelijke ‘onzin’ en moeder Catherine kon nog net voorkomen dat James zijn zoon zou uitmaken voor leugenaar.
Het bleef niet bij dit visioen. Zo zag William engelachtige wezens in een doodgewone boom, en als zijn geliefde broertje Robert ernstig ziek wordt en sterft, weet de dan negentwintigjarige William dat er meer is tussen hemel en aarde. Glashelder ziet hij hoe Robert zijn lichaam verlaat, en hij is er zeker van dat veel van de woorden die hij op papier zet afkomstig zijn van zijn broertje. Ook is het ‘Bob’ die het idee aandraagt voor zijn techniek om woorden te reproduceren én te voorzien van illustraties, daarvan is Blake heilig overtuigd.
Krankzinnig genie
Robert maakte niet langer deel uit van ‘de werkelijkheid’, maar wel van zíjn werkelijkheid. Het was voor William Blake niet vreemd om wezens waar te nemen die voor anderen onzichtbaar bleven, en hij sprak erover alsof hij het iets alledaags was. Vreemd, vond men, zoals ook de bevlogenheid waarmee hij het over zijn visioenen had. Enthousiast, als een kind, met een onmiskenbare glinstering in zijn ogen. Zelfs goede vrienden (Flaxman, Fuseli, Cumberland e.a.) begrepen weinig van zijn opmerkelijke belevingswereld, en dat gold al helemaal voor het publiek. Volgens de mensen die het dichtst bij hem stonden was Blake allesbehalve gestoord. Hij was apart, maar vooral… onbegrepen.
“I remember William Blake, in the quiet consistency of his daily life, as one of the sanest, if not the most thoroughly sane man I have ever known.” Samuel Palmer
Doe maar gewoon
William Blake had lak aan regels, werkte keihard en ging onvermurwbaar zijn eigen weg. Onrecht vond hij afschuwelijk, evenals de verschrikking die men de ‘industriële revolutie’ noemde. Hij verbond de gewone wereld, toentertijd in somberheid gehuld, met een uitzonderlijke wereld die voor vele mensenogen onzichtbaar bleef. Hij zag de keerzijde van de revolutie, en van de machines die mensenhanden overbodig maakten. De komst van Albion Mill, de eerste fabriek in Londen, was een nachtmerrie voor velen. Ook voor Blake, die sprak over ‘dark Satanic mills’. Zijn intense ontevredenheid stak hij niet onder stoelen of banken. De strikte regels die op scholen golden, en de mening van leraren die zonder slag of stoot voor waarheid werd aangenomen: het wekte veel weerstand op in de individualistische kunstenaar.
Aan de Royal Academy kreeg hij van de gerespecteerde George Michael Moser te horen dat hij zijn tijd verdeed met het werk van Rafael en Michelangelo. Hij zou wel even laten zien wat hij dan wél moest bestuderen. Uiteraard was de jonge Blake hiervan niet gediend. ‘How I did secretely Rage!’ schreef hij later over dit incident. Zijn woede is voelbaar en de uitlating past perfect bij de man die vrijheid zo hoog in het vaandel had staan. Hij vervolgt: ‘I also spoke my mind… I said to Moser, “These things that you call Finish’d are not even begun; how can they be finish’d? The man who does not know The beginning never can now the End of Art.”
Het advies dat hij kreeg, waar het zijn kunst betrof, kan doorgetrokken worden op de rest van zijn leven. ‘Minder extravagantie, meer eenvoud’. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.
Onbekend, onbemind
Gedurende zijn leven kon hij dan ook amper rondkomen van zijn werk, en zijn uitlatingen en visie maakten dat hij lange tijd in angst leefde. Zware straffen, gevangenschap of erger, konden het gevolg zijn. Want zo’n ‘extreme visie’ uiten bracht enorme risico’s met zich mee. Toch ging hij door, want het was de liefde die hem bewoog en die zijn werk bezielde. Het was een diepe liefde voor woord en beeld, voor onschuld, vrijheid, de natuur, het goede in de mens, en zijn vrouw en toegewijde ‘partner in crime’ Catherine.
De zeldzame ziel die interesse had in Blake’s werk, kon dat overigens niet zomaar even aanschaffen. Je moest daarvoor aankloppen bij ’the artist himself’. Letterlijk, op de deur waarachter William en Catherine steevast hard werkten. Vervolgens creëerden zij het: samen, met de hand. Dat kon dus even duren, maar dan had je ook wat. Spijtig genoeg zagen weinigen hiervan de zin in.
“Never have I known an artist so spiritual, so devoted, so single-minded, or cherishing imagination as he did”, aldus een van zijn jonge bewonderaars, George Richmond.
Toen versus nu
The Ancients
De drang om een brug te bouwen tussen het zichtbare en het onzichtbare vormt de essentie van Blake’s leven, visie, en buitengewone creaties. De realiteit was voor hem veel meer dan alleen het zichtbare, het aards bestaan dat wij ‘de werkelijkheid’ noemen. Voor William Blake omvatte het zoveel meer, en hij deelde stukjes van zijn uitzonderlijke wereld met zijn schaarse bewonderaars. ‘The Ancients’ noemden liefhebbers als George Richmond en Samuel Palmer zich. Het zegt alles over waar William Blake voor stond en waarom hij geliefd was – én is.
Het is dubbel. Enerzijds stond hij voor een tijd die met de komst van de industriële revolutie tot het verleden behoorde. Het was een tijd van armoede, maar ook van eenvoud en een Londen waarin het groen – het gekoesterde natuurschoon – nog alom aanwezig was. Dat ‘ouderwetse’ heeft ook alles te maken met geaccepteerde en onvermijdelijke imperfecties die hoorden bij de ‘goede oude tijd’ en de beperkte middelen die men tot de beschikking had. ‘The Ancients’ droegen hun naam dan ook mede als een antwoord op de moderne kijk op kunst en de visie van velen in die tijd. Het sluit perfect aan op Blake en het ongebaande pad dat hij koste wat kost bewandelen wilde. ‘Antiek’ dus, maar eigenlijk was júist Blake verre van ‘ancient’. Hij was ongekend modern, iets wat hem zijn leven lang parten speelde.
Een brug tussen ‘hier’ en ‘daar’
Zijn band met de sombere en harde realiteit was kwetsbaar en zijn visie vormde een brug tussen díe realiteit en een zachtere, meer kleurrijke en draaglijke werkelijkheid. Onbegrensd en ongekend prachtig. In de huidige wereld zou er ruimte zijn – bewondering! – voor de unieke visie, eigenzinnigheid en uitzonderlijke creaties van William Blake. Dat wat onzichtbaar is, wordt gekoesterd en omarmd als een wezenlijk deel van het geheel. Het is onlosmakelijk verbonden met de zichtbare realiteit, en zo was dat ook voor Blake. Wat hem in zijn tijd maakte tot een vreemde vogel en een ogenschijnlijke bedreiging, is dan ook wat hem siert en wat zijn tijdelijke aanwezigheid en briljante nalatenschap onuitwisbaar maakt.
